ODDIY YO'LOVCHI

📖 Dostoyevskiy va "Oydin tunlar": orzular va haqiqat orasidagi iztirob

1848-yilda yozilgan “Oydin tunlar” qissasi Fyodor Dostoyevskiyning lirik va tasavvurga boy asarlaridan biri sanaladi. Yozuvchi bu asarni Peterburg inqilobiy doiralarida yurib, Petrashevskiy to‘garagida faol qatnashayotgan paytda yaratgan. Qissa hayotiy orzular, yolg‘izlik va insoniy ichki kurashni tasvirlash orqali Dostoyevskiy uslubining shakllanishida muhim bosqich bo‘ldi.

Asar ilk bor “Otetchestvenniye zapiski” jurnalida bosilganidan so‘ng, Dostoyevskiy hibsga olinadi. U Vissarion Belinskiyning Gogolga qarshi maktubini ovoz chiqarib o‘qiganlikda ayblanib, avval o‘lim jazosiga mahkum qilindi, keyin esa jazo Sibirga surgun bilan almashtiril. Yozuvchi 1859-yilda Peterburgga qaytishga muvaffaq bo‘ladi va aynan shu yerda “Oydin tunlar”ni qayta ishladi. Asarni kamroq romantik, chuqurroq psixologik tusda qayta tahrir qildi.

Qissada Peterburg nafaqat manzara, balki metafora sifatida ham ishlatiladi: oydin tunlar, orzularga boy shahar, yolg‘izlik va umidlar — bularning barchasi bosh qahramonning ichki holati bilan uyg‘unlashadi. Dostoyevskiy bu asarda “peterburglik orzumand” tipini yaratadi — bu obraz keyinchalik uning boshqa romanlarida ham davom ettiriladi.

“Oydin tunlar”da Dostoyevskiy insonning taqdir oldidagi zaifligi, lekin ma’naviy sodiqligini aks ettiradi. Bosh qahramon voqealarga faol ta’sir qila olmaydi, biroq o‘z ichki erkinligini, tuyg‘ulariga sodiqligini asrab qoladi. Bu Dostoyevskiy falsafasining markaziy g‘oyalaridan biri: inson tashqi bosimga qaramay, o‘z mohiyatiga xiyonat qilmasligi kerak.

Bugun ham “Oydin tunlar” o‘z dolzarbligini yo‘qotmagan: undagi yolg‘izlik, intilish, umid va alam motivlari har bir zamonaviy o‘quvchiga tanish. Bu qissa bizni orzular va haqiqat o‘rtasidagi nozik chegarani ko‘ra bilishga, yurak tovushiga quloq tutishga undaydi.

www.tg-me.com/us/ODDIY YO& 39;LOVCHI/com.burxonov_lite/5280

579 viewsedited  May 30 at 08:21

📖 Dostoyevskiy va "Oydin tunlar": orzular va haqiqat orasidagi iztirob

1848-yilda yozilgan “Oydin tunlar” qissasi Fyodor Dostoyevskiyning lirik va tasavvurga boy asarlaridan biri sanaladi. Yozuvchi bu asarni Peterburg inqilobiy doiralarida yurib, Petrashevskiy to‘garagida faol qatnashayotgan paytda yaratgan. Qissa hayotiy orzular, yolg‘izlik va insoniy ichki kurashni tasvirlash orqali Dostoyevskiy uslubining shakllanishida muhim bosqich bo‘ldi.

Asar ilk bor “Otetchestvenniye zapiski” jurnalida bosilganidan so‘ng, Dostoyevskiy hibsga olinadi. U Vissarion Belinskiyning Gogolga qarshi maktubini ovoz chiqarib o‘qiganlikda ayblanib, avval o‘lim jazosiga mahkum qilindi, keyin esa jazo Sibirga surgun bilan almashtiril. Yozuvchi 1859-yilda Peterburgga qaytishga muvaffaq bo‘ladi va aynan shu yerda “Oydin tunlar”ni qayta ishladi. Asarni kamroq romantik, chuqurroq psixologik tusda qayta tahrir qildi.

Qissada Peterburg nafaqat manzara, balki metafora sifatida ham ishlatiladi: oydin tunlar, orzularga boy shahar, yolg‘izlik va umidlar — bularning barchasi bosh qahramonning ichki holati bilan uyg‘unlashadi. Dostoyevskiy bu asarda “peterburglik orzumand” tipini yaratadi — bu obraz keyinchalik uning boshqa romanlarida ham davom ettiriladi.

“Oydin tunlar”da Dostoyevskiy insonning taqdir oldidagi zaifligi, lekin ma’naviy sodiqligini aks ettiradi. Bosh qahramon voqealarga faol ta’sir qila olmaydi, biroq o‘z ichki erkinligini, tuyg‘ulariga sodiqligini asrab qoladi. Bu Dostoyevskiy falsafasining markaziy g‘oyalaridan biri: inson tashqi bosimga qaramay, o‘z mohiyatiga xiyonat qilmasligi kerak.

Bugun ham “Oydin tunlar” o‘z dolzarbligini yo‘qotmagan: undagi yolg‘izlik, intilish, umid va alam motivlari har bir zamonaviy o‘quvchiga tanish. Bu qissa bizni orzular va haqiqat o‘rtasidagi nozik chegarani ko‘ra bilishga, yurak tovushiga quloq tutishga undaydi.

BY ODDIY YO'LOVCHI