عنایت چرزیانی

چالشی که مایمون در فلسفه‌ی نقدی کانت ایجاد کرد دلیلی شد برای بازگشتن برخی از مفاهیم سنتی متافیزیک که روی هم رفته اصطلاح لایب‌نیتسی «عقلانی کردن شهودها» را در مرکز توجه قرار می‌دهد. عقلانی کردن شهودها به چه معناست؟ گفتیم که معضل ثنویت کانتی برخواسته از استقلال هر کدام از قوا و انفکاک آنها از یکدیگر است؛ قوه‌ی حساسیت از قوه‌ی فاهمه یکسره جدا و مستقل است. اما شناخت زمانی ممکن است که این دو قوه بر هم اثر بگذارند. اثرگذاری حساسیت بر فاهمه و متقابلا اثرگذاری فاهمه بر حساسیت باعث می‌شود که صورتی برای تجربه و محتوایی برای مفاهیم فاهمه به وجود بیاید. اما در صورت انفکاک میان این دو قوه چگونه اثرگذاری آنها بر یکدیگر ممکن است؟ این معضل ثنویت کانتی است. معضلی که مایمون تلاش می‌کند با رجوع به برخی از مفاهیم لایب‌نیتس، وولف، اسپینوزا و مالبرانش آن را حل کند. معضل ثنویت کانتی روی دیگری هم دارد، اگر این دو قوه منفک از یکدیگر عمل می‌کنند، چگونه می‌توان از اطلاق مفاهیم پیشینی بر شهودها سخن گفت؟ اگر مفاهیم به شکل کلی و ضروری، ورای مکان و زمان‌اند و اگر شهودها به شکل تجربی در مکان و زمان به شکل جزئی، چگونه می‌توان از انطباق و اطلاق مقولات سخن گفت؟ مایمون از یک سو با طرح فاهمه‌ی نامتناهی و از سوی دیگر با رجوع به لایب‌نیتس و نظریه‌ی دیفرانسیل‌ها تلاش می‌کند شکاف میان این دو قوه را بردارد و معضل ثنویت کانتی را حل کند. در نقل و قولی که از وولف ذکر کردیم اصل تکوین درونی علت خلق شدن یک ابژه است. این اصل تکوین درونی اگرچه توسط حساسیت قابل دریافت نیست اما توسط فاهمه و تحلیل فاهمه به شکل «حدّی» قابل دریافت است؛ مشروط به اینکه بتواند قاعده‌ی تولید یک کیفیت متمایز حسی را کشف کند. این سرنخی دیگر برای عقلانی کردن شهود است. پس به تعبیر مایمون نسبت‌های دیفرانسیلی هم‌چون تکوینی در بن کیفیات حسی وجود دارند. این نسبت‌های دیفرانسیلی قاعده‌ی تکوینی و درونی هر شی است و فاهمه می‌تواند با تحلیلی حدّی، این قواعد را به دست بیاورد. مایمون می‌گوید «فاهمه از دل نسبت‌های میان دیفرانسیل‌های مختلف، نسبت‌های میان ابژه‌های محسوسِ مشتق شده از آنها را بیرون می‌کشد. این دیفرانسیل‌های ابژه‌ها به اصطلاح نومن‌ها هستند و ابژه‌ها که از دل آنها بیرون می‌جهند فنومن‌ها هستند.» باتوجه به این نکته نسبت انفصالی نومن-فنومن به مثابه ذات و نمود، به نسبت اتصالی نومن هم‌بسته با نسبت‌های اشتدادی-دیفرانسیلی؛ تکوینی-درونی که هم‌چون شروط پدیدار شدن هر پیداری عمل می‌کنند و فنومن به منزله‌ی پدیداری که از این فرایند تکوینی به شکل امتدادی پدیدار می‌شود تغییر می‌کند. برای فهم دو وضعیت اشتدادی و امتدادی باز به کانت برمی‌گردیم و سپس خوانش مایمون را تا طرح ویژه‌ی دلوز پی می‌گیریم.

-ادامه دارد

www.tg-me.com/us/عنایت چرزیانی/com.enayatcharziani1223/227

625 viewsedited  Sep 13, 2021 at 16:20

چالشی که مایمون در فلسفه‌ی نقدی کانت ایجاد کرد دلیلی شد برای بازگشتن برخی از مفاهیم سنتی متافیزیک که روی هم رفته اصطلاح لایب‌نیتسی «عقلانی کردن شهودها» را در مرکز توجه قرار می‌دهد. عقلانی کردن شهودها به چه معناست؟ گفتیم که معضل ثنویت کانتی برخواسته از استقلال هر کدام از قوا و انفکاک آنها از یکدیگر است؛ قوه‌ی حساسیت از قوه‌ی فاهمه یکسره جدا و مستقل است. اما شناخت زمانی ممکن است که این دو قوه بر هم اثر بگذارند. اثرگذاری حساسیت بر فاهمه و متقابلا اثرگذاری فاهمه بر حساسیت باعث می‌شود که صورتی برای تجربه و محتوایی برای مفاهیم فاهمه به وجود بیاید. اما در صورت انفکاک میان این دو قوه چگونه اثرگذاری آنها بر یکدیگر ممکن است؟ این معضل ثنویت کانتی است. معضلی که مایمون تلاش می‌کند با رجوع به برخی از مفاهیم لایب‌نیتس، وولف، اسپینوزا و مالبرانش آن را حل کند. معضل ثنویت کانتی روی دیگری هم دارد، اگر این دو قوه منفک از یکدیگر عمل می‌کنند، چگونه می‌توان از اطلاق مفاهیم پیشینی بر شهودها سخن گفت؟ اگر مفاهیم به شکل کلی و ضروری، ورای مکان و زمان‌اند و اگر شهودها به شکل تجربی در مکان و زمان به شکل جزئی، چگونه می‌توان از انطباق و اطلاق مقولات سخن گفت؟ مایمون از یک سو با طرح فاهمه‌ی نامتناهی و از سوی دیگر با رجوع به لایب‌نیتس و نظریه‌ی دیفرانسیل‌ها تلاش می‌کند شکاف میان این دو قوه را بردارد و معضل ثنویت کانتی را حل کند. در نقل و قولی که از وولف ذکر کردیم اصل تکوین درونی علت خلق شدن یک ابژه است. این اصل تکوین درونی اگرچه توسط حساسیت قابل دریافت نیست اما توسط فاهمه و تحلیل فاهمه به شکل «حدّی» قابل دریافت است؛ مشروط به اینکه بتواند قاعده‌ی تولید یک کیفیت متمایز حسی را کشف کند. این سرنخی دیگر برای عقلانی کردن شهود است. پس به تعبیر مایمون نسبت‌های دیفرانسیلی هم‌چون تکوینی در بن کیفیات حسی وجود دارند. این نسبت‌های دیفرانسیلی قاعده‌ی تکوینی و درونی هر شی است و فاهمه می‌تواند با تحلیلی حدّی، این قواعد را به دست بیاورد. مایمون می‌گوید «فاهمه از دل نسبت‌های میان دیفرانسیل‌های مختلف، نسبت‌های میان ابژه‌های محسوسِ مشتق شده از آنها را بیرون می‌کشد. این دیفرانسیل‌های ابژه‌ها به اصطلاح نومن‌ها هستند و ابژه‌ها که از دل آنها بیرون می‌جهند فنومن‌ها هستند.» باتوجه به این نکته نسبت انفصالی نومن-فنومن به مثابه ذات و نمود، به نسبت اتصالی نومن هم‌بسته با نسبت‌های اشتدادی-دیفرانسیلی؛ تکوینی-درونی که هم‌چون شروط پدیدار شدن هر پیداری عمل می‌کنند و فنومن به منزله‌ی پدیداری که از این فرایند تکوینی به شکل امتدادی پدیدار می‌شود تغییر می‌کند. برای فهم دو وضعیت اشتدادی و امتدادی باز به کانت برمی‌گردیم و سپس خوانش مایمون را تا طرح ویژه‌ی دلوز پی می‌گیریم.

-ادامه دارد

BY عنایت چرزیانی