�� 1288 Telegram Web

نالی و ناتەبایی ٢

نالی لە زۆر شێعری دیکەیدا ناتەبایی زەق دەکاتەوە بەڵام تایبەتمەندیی شێعری "شەوی بەهاری جوانی" ئەوەیە کە: یەکەم، "مەنتیقی ناتەبایی" بەدرێژایی تەمەنێکی دوورودرێژ ئاشکرا دەبێ. نرخی ئەم زانیارییە، گشت تەمەنی مرۆڤێکە. ئەم کەشفه، بە هەرزان ناکەوێتە چنگ مرۆڤەوە. دووهەم، نەک هەر نرخی کەشفی نهێنیی گەورەی ناتەبایی تەمەنی مرۆڤێکه، بەڵکوو ئەم ناتەباییە لەخودی ژیانی مرۆڤەکەشدایە.

پێشدا باسی ئەوەمان کرد کە نالی دوو جۆر دژوەستان دەبینێ: ١ـ دژوەستانی ڕەگەزەکان و ٢ـ دژوەستانی توێژە ماناییەکان. ئێستا دەڵێین دژوەستانی جۆری یەکەم خۆی دوو لکی لێ دەبێتەوە: ١ـ١. دژوەستانی ڕەگەزەکان لە سروشتدا و ١ـ٢. دژوەستانی ڕەگەزەکان لە ژیانی مرۆڤدا.
نالی لەم بەیتەی خوارەوەدا چەند کاری داهێنەرانە دەکا:

ئەسەف‌درێژی شەو و ڕۆژی ئەو شەو و ڕۆژەم
قوسووریان بووە توولی نەدامەتی تەقسیر

مانایەکی ئەم بەیتە دەکرێ ئاوا ساغ بکرێتەوە: بۆ هەموو شەو و ڕۆژەکانی ئەو تەمەنە کە گشتی وەک شەو و ڕۆژێک تیژ تێپەڕین، داخێکی زۆرم لە دڵە. کەم‌وکووڕییەکانی ئەم تەمەنە، بوون به‌هۆی درێژ بوونەوەی ئەو پەشیمانی و حەسرەتەی وا بەهۆی تەخسیر و هەڵەکانمەوە ڕووی داوە.

داهێنانی یەکەمی نالی لەم بەیتەدا ئەوەیە کە وشەی "ئەسەف‌درێژ"، خۆی ڕۆیناوە. داهێنانی دووەمی ئەوەیە دوو مانای پێوەندیدار به درێژ(درێژ و توول)ی لەگەڵ دوو مانای پێوەندیدار به کورت (قوسوور و تەقسیر) لەبەرانبەر یەکدا ڕاگرتووە. ("قصور" و "تقصیر" هەردووکیان لە ڕیشەی "قصر" ن) و بەم شێوەیە هاوسەنگییەکی لەنێوان ئەو دوو مانا دژبەیەکە دروست کردووە و پارسەنگی هێزی لەنێوان ئەم ڕەگەزە دژانە ڕاگرتووە.
داهێنانی سێیەمی شاعیر ئەوەیە دوو جار کەڵکی لە دەستەواژەی "شەو و ڕۆژ" وەرگرتووە. "شەو و ڕۆژ"ی یەکەم مانای خۆیان هەیە، بەڵام مەبەستی لە "شەو و ڕۆژ"ی دووەم "تەمەن"ێکی درێژە کە وەک "شەو و ڕۆژ"ێکی کورت تێپەڕیون.

پڕمانایی لە بەیتی دواتردا دەگاتە چڵەپۆپەی خۆی:

سەوادی توڕڕەیی ئەو، ئیشتباهی سەهوی جوان
بەیازی غوڕڕەیی ئەم، ئینتیباهی سوجدەیی پیر

نالی لەم بەیتەدا هەموو تەمەنی ڕابردووی خۆی وەک "سەهو"ێک داناوە کە ئێستا، لە پیریدا و بەر لە کۆتایی پێهاتنی ژیانی دەبێ "سوجدەی سەهو"ی بۆ بکا. کەوابوو هەموو ژیانی به "نوێژ"ێک داناوە. ڕێسا ئەوەیە لە نوێژدا هەڵە نەکەی، بەڵام ئەگەر هەڵەت کرد دەبێ سوجدەی سەهوی بۆ بکەی. هەڵە کردنی لاو، وەکوو ڕەشایی تووکی داهێشتراوی نێوچاوانیەتی( سەوادی توڕڕەیی ئەو، ئیشتباهی سەهوی جوان). بەڵام کە سوجدە سەهوەکەی کرد، ئەم سوجدەیە لە حوکمی ڕۆشنایی و نوورانی بوونی تەوێڵی پیرێکە(بەیازی غوڕڕەیی ئەم، ئینتیباهی سوجدەیی پیر). شاعیر لەبەر ئەوەی لە کاتی نووسینی ئەم شێعرەدا لە دەورانی لاوی دوور بووە و لە دەورانی پیری نزیک بووە، بۆ ئاماژه کردن به لاوی کەڵکی لە جێناوی ئاماژەی دوور واتە "ئەو" وەرگرتووە و بۆ دیاردی دان به پیری، کەڵکی لە جێناوی ئاماژەی نزیک واتە "ئەم" وەرگرتووە.

لە جیهانبینیی نالیدا ژیان ئەمەیە:"سەد قەل و بەردێک"؛ ئەگەر هەزار گوناحت کرد، سەرەنجام دەبێ به ئاوی وەخۆ هاتنەوەیەک بیشۆیەوە. ژیان بینایەکە به خشتی هەڵە و وەخۆهاتنەوە بەرز بووەتەوە. ژیانی مرۆڤ لە هەڵە داناماڵدرێ، بەڵام "پەشیمان بووەنەوە"ش هێندەی "هەڵە"، ئینسانییە. کروتەونی ژیان بەو تان‌پۆیانە چندراوە؛ بە تان‌وپۆیەکی دژ بە یەک.

#ڕەهبەر_مەحموودزاده
https://www.tg-me.com/dr_rehber
https://www.tg-me.com/EnjumeniEdebiShino

خێوەت

کاناڵێک بۆ بڵاو کردنەوەی بەرهەمه فیکرییەکانی د. ڕەهبەر مەحموودزاده
https://youtube.com/@dr.rehber

603 views., 20:35