tg-me.com/iranlinguistics/4150
Last Update:
.
زبان‌شناسِ فرهنگ‌نگار
♦️دبا: «علی‌اشرف صادقی»، عضو شورای عالی علمی مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، امروز، هشتادوسومین صفحۀ دفتر زندگی را ورق زد.
♦️او که از یاران نخستین این مؤسسۀ علمی و پژوهشی است، در فرهنگنویسی و زبان‌شناسی از زبدگان روزگار ماست.
♦️در ادامه، ضمن مروری بر زندگی علمی او، بخشی از مدخل «اُمُّ الْكِتاب» نوشتۀ او در دائرةالمعارف بزرگ اسلامی را می‌خوانیم.
🔸«یكی از كتابهای مقدس و سرّی اسماعیلیان منطقۀ جیحون علیا در آسیای مركزی كه به زبان فارسی نوشته شده، و عمدۀ مطالب آن را پاسخهایی تشكیل می‌دهد كه امام محمدباقر (ع) در جواب پرسشهای شاگردان خود گفته است و ایوانف آن را برای نخستین‌بار در ۱۹۳۶ م در جلد ۲۳ مجلۀ «اسلام» همراه با مقدمه‌ای به انگلیسی منتشر كرد.
🔸زبان كتاب آشكارا زبان فارسی قدیم یا فارسی كلاسیک است (زبان پایان قرن ۵ و قرنهای ۶ و ۷ ق). وجود جمعهای مكسر عربی كه دوباره با علامتهای جمع فارسی جمع بسته شده‌اند و استعمال یای شرطی در جملات غیرمحقق و استعمال « بِ‍ِ » تأكید با ماضی مطلق و ماضی نقلی و كاربرد مصدر تام بعد از فعلهای توانستن و بایستن این نک‍ته را تأیید می‌كند. همچنین است كاربرد فعلهای پیشوندی كه خاص زبان فارسی به ویژه تا قرنهای ۷ و ۸ ق است. اما در كنار این ویژگیها بعضی خصوصیات دیگر نیز دیده می‌شود كه در فارسی متون خراسانی و ماوراءالنهری به چشم نمی‌خورد.
🔸در میان لغات كتاب نیز لغات متعلق به این مناطق اندک نیست. از آن جمله است كلمات تیرست (سیصد)، دیم (صورت)، وش (روشن كه در لهجه‌های تاتی زنده است)، ژاله (زهره در گویش ده آورزمان در نهاوند)، گل و تول (كه در گیلكی شرقی به معنی گِلاب و گل و شل به كار می‌رود).
🔸بنابراین، می‌توان نتیجه گرفت كه ام الكتاب در فاصلۀ قرنهای ۵ تا ۷ ق و به احتمال قوی‌تر در قرن ۶ ق در مناطق مركزی ایران یا فهله (ری، قم، اصفهان، قزوین و همدان) و به احتمال ضعیف‌تر در سرزمینهای اطراف دریای خزر به فارسی ترجمه و تحریر شده است. احتمالاً در این روزگار گروههایی از غلات شیعه در این مناطق بوده كه بعدها از بین رفته‌اند و كتاب از آنان به دست اسماعیلیان نزاری افتاده است. گروههایی از نزاریان تا قرن گذشته در كهك محلات زندگی می‌كردند كه آقاخان محلاتی پیشوای نزاریان از آنان است.»
🔹متن کامل این نوشتار را در صفحاتِ ٢٣٢ تا ٢٣۴ از جلد دهمِ دائرةالمعارف بزرگ اسلامی و همچنین پیوند آن در تارنمای مرکز بخوانید:
https://www.cgie.org.ir/fa/article/225739/%D8%A7%D9%85-%D8%A7%D9%84%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8
@cgie_org_ir
BY Iranlinguistics
Warning: Undefined variable $i in /var/www/tg-me/post.php on line 283
Share with your friend now:
tg-me.com/iranlinguistics/4150