tg-me.com/macrobs/43
Last Update:
АҚШ доллари муаммоси: инқироз пайтида нима учун долларнинг курси кўтарилади?
Вирус билан овора бўлиб, бир ҳолат дунё ҳамжамиятини эътиборидан четдан қолмоқда – вирус тарқалишни бошлагандан ва иқтисодий инқироз бўлиш эҳтимоли пайдо бўлгандан буён ривожланаётган давлатлардан капиталнинг чиқиб кетиши рекорд даражада кузатилган. Шу пайтга қадар ривожланаётган давлатлардан 42 млрд. АҚШ доллари “оқиб” чиқиб кетган. Бу мазкур давлатларда шу кунга қадар қайд этилган энг катта миқдор ҳисобланади. Натижада, кўплаб давлатлар валютаси долларга нисбатан қадрини йўқотиб, мазкур давлатлар иқтисодиётини қийин ҳолатга қўймоқда.
Нима учун бутун дунёда инқироз пайтида долларга талаб ортади ёки доллар етишмаслиги пайдо бўлади? Расман тан олинмаган бўлсада, бутун дунё учун АҚШ доллари ягона глобал резерв валюта ҳисобланади. Бошқача айтганда, глобал иқтисодиёт доллар стандартига асосланади. (Мисол учун, жаҳон савдосининг ярми долларда олди-сотди қилинади). Муаммони яна ҳам кучайтирувчи ҳолат – бугунги кунда бир товарни ишлаб чиқариш бир давлат чегарасидан чиқиб кетган, яъни бир якуний маҳсулотни ишлаб чиқаришда бир нечта давлат иштирок этади (бу феномен “глобал ишлаб чиқариш занжири” деб номланади). Энди тасаввур қилинг, бир компания маҳсулотига талаб тушса, бу мана шу занжирга боғланган бошқа оралиқ товарлар етказиб берувчиларни ҳам ўз домига тортиб кетади. Агар бутун дунёда компаниялар пул оқимлари билан боғлиқ муаммоларга дуч келса ва товар етказиб берувчиларга тўловларни амалга оширишни тўхтатса, нима содир бўлади? Албатта, компанияларнинг доллардаги пуллари миқдори камаяди ва ўзининг мажбуриятларини (инқирознинг содир бўлиши мажбуриятларни бажаришдан соқит қилмайди) бажариш учун доллар қидиришга тушишади. Ва, бу ўз навбатида долларга бўлган талабни кучайтиради ва долларга қараб “югуриш бошланади”.
Айнан шу сабабга кўра ҳам инқироз пайтида бошқа активлар – акциялар, қимматбаҳо металлар (олтин, кумуш ва х.к.)нинг ҳам нархи пастга қараб қулайди. Банклардан мижозлар доллар талаб қилади, банклар эса мажбуриятларни/талабларни бажариш учун юқоридаги активларни бирма-бир сотишга тушади. Масалан, молиявий жиҳатдан тиғиз ҳолатга тушганда ўзингизга ёки оила аъзоларингизга тегишли бўлган қимматбаҳо нарсаларни сотишга тушасиз, тўғрими? Бу пайтда эса доллар дунёдаги пулнинг энг юқори шакли (ҳа, пулнинг турли шакллари бор – кредитлар, миллий валюта, олтин) сифатида қолаверади.
Яна бир сабаб, АҚШ доллари инқироз пайтида “бошпана” актив ролини бажаради. Яъни, АҚШ долларининг нархи инқироз пайтида бошқа валюталарга нисбатан кўтарилиш тенденциясига эга. Инқироз пайтида молия бозори иштирокчиларининг бош мақсади – ўзининг капиталини қадрини сақлаб қолиш. Доллар эса бу учун энг яхши восита.
Мана шундай ҳолатлар АҚШ Марказий банкини (Федерал захира тизими) де-факто бутун дунё ҳалоскорига айлантирган. Федерал захира тизими доллар билан боғлиқ юқоридаги ликвидлилик муаммосини ечиш учун худди 2008 йилда амалга оширгани сингари ривожланган давлатлар учун валюта своп (Масалан, Япония иенасини кафолатга олиб Япония марказий банкига доллар беради ва Япония МБ уни ўз навбатида тижорат банкига тақдим этади) операциясини жорий қилди. Экпертлар фикрича, бу шу кунгача кризисни юмшатишга қаратилган энг самарали чора бўлиб турибди. Бироқ, доллар билан боғлиқ муаммонинг катта қисми ривожланаётган давлатлардадир. Энг катта савол - уларга ким ёрдам беради?
Албатта, биринчи ёрдам халқаро молия институтлардан келиши керак. Шу мақсадда, Халқаро валюта фонди ўзининг 1 трлн АҚШ долларга тенг ёрдам механизмини ишга туширишга тайёрлигини билдирган бўлсада, иқтисодчилар фикрича, бу етарли бўлмайди ва АҚШ Марказий банки своп операцияларини ривожланаётган давлатлар учун ҳам кенгайтириши керак бўлади. Акс ҳолда, инқирознинг оқибатлари янада кучайиши мумкин.
@macrobs
BY MacroBS
Share with your friend now:
tg-me.com/macrobs/43