MacroBS

Хитойнинг қарз сиёсати бўйича хавотирлар

Сўнгги йилларда ривожланаётган давлатларнинг асосий кредитори сифатида Хитойнинг роли жуда ортди. Охирги гигант лойиҳаларидан бири – “Бир макон, бир йўл”. Бундай катта ҳажмдаги қарзлар кўплаб ривожланаётган давлатларни қарз ботқоғига ботирмоқда ва иқтисодчиларда Хитойнинг қарз бериш амалиёти ҳақида хавотирли саволларни туғдиряпти.

Ривожланаётган давлатлар бўйича иқтисодчи Атиф Мианнинг фикрича, Хитойнинг ривожланаётган давлатларга ажратилувчи кредитлари механизми нотўғри тузилган ва кредит олувчи давлатларнинг манфаатига хизмат қилмайди.

“Бир макон, бир йўл” лойиҳасини олсак, у Хитойнинг “сахийлиги” эмас, балки ўзининг ички дисбалансларини ечишга қаратилган. Бу дисбаланс қаердан пайдо бўлган? Бунга жавобни ҳар қандай давлатнинг тўлов баланси кўрсатади.

Сўнгги йилларда Хитойнинг жорий ҳисоблар бўйича позицияси фақат профицитдан иборат, яъни экспорт ҳажми импортдан юқори. Шу туфайли йиллар давомида давлатда катта миқдорда жамғарма тўпланган. Даромадингиз харажатингиздан юқори бўлса, албатта, жамғармангиз кўпаяди. Давлатларда ҳам шундай. Бу жамғармалар эса қаергадир ишлатилиши керак – ё ички инвестицияларга ёки бошқа давлатлар инвестицияларини молиялаштиришга йўналтирилади. Айни пайтда Хитой иқтисодиёти ички инвестицияга тўйингани ва АҚШ ҳам мазкур “ортиқча” инвестицияларни қабул қилишни секинлаштиргани сабабли асосий эътибор кучсизроқ давлатларга қаратилди ва “Бир макон, бир йўл” ҳам шу дисбалансни ечишга қаратилган.

“Кучсиз давлатлар лидерлари учун ҳам бу айни муддао – мазкур имкониятни ўзларнинг қандай кучга эга эканлигини кўрсатувчи лойиҳалар сифатида кўз-кўз қилиши мумкин. Шунингдек, бундай лойиҳалар кўпинча маромига етказиб ҳам ишлаб чиқилмайди. Масалан, Хитойнинг давлат корпорациялари бир пайтнинг ўзида ҳам молиялаштирувчи, ҳам пудратчи сифатида лойиҳада иштирок этади. Бу эса лойиҳа харажатларини юқори кўрсатиш орқали Хитой учун инвестициядан келувчи фойда қайтимини максималлаштиришга имкон беради.

Шу билан бирга, инвестициялар асосан ички истеъмол учун ишлатилувчи ёки маҳсулотини экспорт қилиш мумкин бўлмаган соҳаларга киритилади. Экспортни кўпайтирмаганлиги учун қарзни қайтариш ҳам қийинлашади. Устига-устак қарз — АҚШ долларида. Инқироз пайтида доллар топиш муаммога айланади.

Яна бир муаммо. Қарз олувчи давлат лойиҳа бўйича “due diligence”ни амалга оширилмайди. Хусусан, қарздор давлат учун ташқи шоклар қандай молиявий муаммолар келтириб чиқариши мумкинлиги таҳлил қилинмайди. Юқоридаги муаммоларни кимдир гапирса, уларга “ватанни севмаслик” ёрлиғи ёпиштирилади.

Шунинг учун бундай қарзлар катта муаммоларни келтириб чиқараётганлиги таажубланарли эмас. Сабаби қарз бериш механизмининг ўзи “коллапс” бўладиган қилиб яратилган. Агар Covid-19 бўлмаса, бошқа муаммо чиқиши турган гап эди”.

Миан фикрича, ҳам Хитой, ҳам қарз олувчи давлатлар учун “win-win” йўли бор:

Капитални ўзини экспорт қилиш ўрнига Хитой ривожланаётган давлатлар билан ўзининг технологияларини баҳам кўриши ва ривожланаётган давлатлар миллий институтларини кучайтириши мумкин эди. Ёки, Хитой бошқа давлатларга ўзининг “ўсиш” моделини қўллашда ёрдам бериши мумкин. Ривожланаётган давлатлар учун сабоқ жуда ҳам оддий: иқтисодий ўсишни импорт қилиб бўлмайди ёки қашшоқликдан чиқишни ҳам қарз олиш эвазига ҳал қилиб бўлмайди. Унинг ўрнига одамларга ва институтларга инвестиция киритиш ва давлатнинг салоҳиятини кўтариш керак.

Маълумот ўрнида айтиш керакки, давлатлар кесимида Ўзбекистонга энг кўп қарзни ҳам Хитой берган ва жами давлат ташқи қарзимизнинг 20%дан ортиғини ташкил этади. Мазкур қарз маблағлари “мамлакатимиздаги давлат корхоналари томонидан юқори рентабелли ва экспортга йўналтирилган инвестицион лойиҳаларни молиялаштириш учун” жалб этилган. Ваҳоланки, экспортимиз таркибида ҳали ҳамон асосий улушни – олтин, газ ва бошқа ресурслар ташкил этади.

@macrobs

Twitter

Atif Mian

The chickens have come home to roost. China’s lending to some of the most fragile countries was poorly structured and often not in the best interest of recipient countries. I will spell out the issues 1/ https://t.co/OHppqELKYo

www.tg-me.com/tr/MacroBS/com.macrobs/64

42.0K viewsMay 2, 2020 at 11:10

Хитойнинг қарз сиёсати бўйича хавотирлар

Сўнгги йилларда ривожланаётган давлатларнинг асосий кредитори сифатида Хитойнинг роли жуда ортди. Охирги гигант лойиҳаларидан бири – “Бир макон, бир йўл”. Бундай катта ҳажмдаги қарзлар кўплаб ривожланаётган давлатларни қарз ботқоғига ботирмоқда ва иқтисодчиларда Хитойнинг қарз бериш амалиёти ҳақида хавотирли саволларни туғдиряпти.

Ривожланаётган давлатлар бўйича иқтисодчи Атиф Мианнинг фикрича, Хитойнинг ривожланаётган давлатларга ажратилувчи кредитлари механизми нотўғри тузилган ва кредит олувчи давлатларнинг манфаатига хизмат қилмайди.

“Бир макон, бир йўл” лойиҳасини олсак, у Хитойнинг “сахийлиги” эмас, балки ўзининг ички дисбалансларини ечишга қаратилган. Бу дисбаланс қаердан пайдо бўлган? Бунга жавобни ҳар қандай давлатнинг тўлов баланси кўрсатади.

Сўнгги йилларда Хитойнинг жорий ҳисоблар бўйича позицияси фақат профицитдан иборат, яъни экспорт ҳажми импортдан юқори. Шу туфайли йиллар давомида давлатда катта миқдорда жамғарма тўпланган. Даромадингиз харажатингиздан юқори бўлса, албатта, жамғармангиз кўпаяди. Давлатларда ҳам шундай. Бу жамғармалар эса қаергадир ишлатилиши керак – ё ички инвестицияларга ёки бошқа давлатлар инвестицияларини молиялаштиришга йўналтирилади. Айни пайтда Хитой иқтисодиёти ички инвестицияга тўйингани ва АҚШ ҳам мазкур “ортиқча” инвестицияларни қабул қилишни секинлаштиргани сабабли асосий эътибор кучсизроқ давлатларга қаратилди ва “Бир макон, бир йўл” ҳам шу дисбалансни ечишга қаратилган.

“Кучсиз давлатлар лидерлари учун ҳам бу айни муддао – мазкур имкониятни ўзларнинг қандай кучга эга эканлигини кўрсатувчи лойиҳалар сифатида кўз-кўз қилиши мумкин. Шунингдек, бундай лойиҳалар кўпинча маромига етказиб ҳам ишлаб чиқилмайди. Масалан, Хитойнинг давлат корпорациялари бир пайтнинг ўзида ҳам молиялаштирувчи, ҳам пудратчи сифатида лойиҳада иштирок этади. Бу эса лойиҳа харажатларини юқори кўрсатиш орқали Хитой учун инвестициядан келувчи фойда қайтимини максималлаштиришга имкон беради.

Шу билан бирга, инвестициялар асосан ички истеъмол учун ишлатилувчи ёки маҳсулотини экспорт қилиш мумкин бўлмаган соҳаларга киритилади. Экспортни кўпайтирмаганлиги учун қарзни қайтариш ҳам қийинлашади. Устига-устак қарз — АҚШ долларида. Инқироз пайтида доллар топиш муаммога айланади.

Яна бир муаммо. Қарз олувчи давлат лойиҳа бўйича “due diligence”ни амалга оширилмайди. Хусусан, қарздор давлат учун ташқи шоклар қандай молиявий муаммолар келтириб чиқариши мумкинлиги таҳлил қилинмайди. Юқоридаги муаммоларни кимдир гапирса, уларга “ватанни севмаслик” ёрлиғи ёпиштирилади.

Шунинг учун бундай қарзлар катта муаммоларни келтириб чиқараётганлиги таажубланарли эмас. Сабаби қарз бериш механизмининг ўзи “коллапс” бўладиган қилиб яратилган. Агар Covid-19 бўлмаса, бошқа муаммо чиқиши турган гап эди”.

Миан фикрича, ҳам Хитой, ҳам қарз олувчи давлатлар учун “win-win” йўли бор:

Капитални ўзини экспорт қилиш ўрнига Хитой ривожланаётган давлатлар билан ўзининг технологияларини баҳам кўриши ва ривожланаётган давлатлар миллий институтларини кучайтириши мумкин эди. Ёки, Хитой бошқа давлатларга ўзининг “ўсиш” моделини қўллашда ёрдам бериши мумкин. Ривожланаётган давлатлар учун сабоқ жуда ҳам оддий: иқтисодий ўсишни импорт қилиб бўлмайди ёки қашшоқликдан чиқишни ҳам қарз олиш эвазига ҳал қилиб бўлмайди. Унинг ўрнига одамларга ва институтларга инвестиция киритиш ва давлатнинг салоҳиятини кўтариш керак.

Маълумот ўрнида айтиш керакки, давлатлар кесимида Ўзбекистонга энг кўп қарзни ҳам Хитой берган ва жами давлат ташқи қарзимизнинг 20%дан ортиғини ташкил этади. Мазкур қарз маблағлари “мамлакатимиздаги давлат корхоналари томонидан юқори рентабелли ва экспортга йўналтирилган инвестицион лойиҳаларни молиялаштириш учун” жалб этилган. Ваҳоланки, экспортимиз таркибида ҳали ҳамон асосий улушни – олтин, газ ва бошқа ресурслар ташкил этади.

@macrobs

BY MacroBS